foto Annelies Steen
Een babbel met Sabien Clement over de relatie tussen beeld en taal en het nieuwste boek ‘Vel’, een creatie i.s.m. Mieke Versyp (uitgeverij Oogachtend).
Op een milde zomerochtend heb ik een gesprek met illustrator Sabien Clement over taal en tekenen. De schrijfcursus in Frankrijk die ze deze zomer volgde heeft haar goesting om met taal te experimenteren een duwtje gegeven. Tijdens dit interview zit ze vol spanning te wachten op haar nieuwste werk, de graphic novel ‘Vel’ waarvan de eerste gedrukte exemplaren straks geleverd worden.
Illustreren is hard werken; het is een manier van leven. De creaties van Sabien verbinden beeld en woord. Ze tekent het liefst intuïtief. Vanuit de stemming van het moment en het verlangen om troost en warmte te geven, krijgt de fantasie een pakkende vorm.
Wat betekent taal voor jou?
“Illustratie van boeken vertrekt van een bestaande tekst en ik merk dat ik ondertussen goed getraind ben in taalgevoeligheid. Als ik tijdens het schetsen haperingen vaststel in de bewoordingen, ga ik in gesprek met de schrijver. Die is mij daar altijd heel dankbaar voor.
Met mijn tekeningen wil ik het onverwoordbare verwoorden. Natuurlijk kan je met woorden veel vertellen, maar er zijn dingen die je moeilijk in taal gevat krijgt en waar het beeld, althans voor mij, zich beter toe leent. In één tekening kan je door de beweging van de lijnen een emotie kwijt. Taal heeft, denk ik, méér nodig en kan de neiging hebben er wat omheen te draaien. Breng je beeld in relatie met tekst dan ontstaat een nieuwe betekenis.
Ik illustreer boeken nooit één op één met de tekst, dat is voor mij niet zo interessant. Tekenen is een taal op zich en ik maak met mijn beelden een eigen verhaal van het boek. Illustreren is niet louter weergeven wat er staat; ik zoek uit wat het voor mij betekent en giet mijn interpretatie in een beeld. Ik verknip zelf het verhaal, ik kies waar elke tekening komt. Ik leg op die manier ritme in het boek, dat is heel leuk om te doen.”
Zie je je werk als een dialoog tussen woord en beeld?
“Toch wel. Voor de illustraties van het boek ‘Jij Lievert’ vertelde Geert de Kockere me dat hij korte, pittige tekstjes had over de liefde; hij speelde met woorden en de dubbelzinnigheid ervan. Dat wilde ik ook doen. Voor een pikant gedicht of een tekst die heel veel triggerde, ben ik gaan nuanceren in mijn illustraties om het zachter te maken. Omgekeerd, bij een braaf gedicht, stak ik wat meer pit in de tekening. Het beeld voegt dan op een speelse manier iets toe aan de tekst. Ik gebruikte wrijfletters en het tekentje ‘oneindig’ voor de borstjes. Soms zette ik met de letters iets op papier, en dan begon ik spontaan te tekenen, zonder goed te weten waar ik zou uitkomen.
Elk boek is iets aparts waar ik helemaal induik. Het verhaal, de sfeer, de klankkleur geven de beelden vorm en brengen me op ideeën over de materialen die ik wil gebruiken. Ik luister eerst naar het verhaal en dan vraag ik me af wat ik eraan kan toevoegen zonder dubbelop te zijn. Voor mij is een goed boek iets waar je af en toe naar terug keert. Soms ontdek je dan iets anders, omdat je zelf bent gegroeid. Dat geldt ook voor beelden. Mijn stijl is herkenbaar en toch is het elke keer wat anders. Kijken naar een beeld is voelen, het zet je aan het denken, het moet je raken.
Tijdens de lockdown bladerde ik graag door mijn archief. Ik nam er dan een werk uit, knipte erin, snoeide en voegde er een korte tekst aan toe. Ik kijk graag naar tekeningen die ik in het verleden heb gemaakt. Ik trek de tekening dan uit de context van het moment en maak er met een aantal woorden iets heel anders van. Op Instagram merk ik, dat wanneer ik tekst aan het beeld toevoeg, het beeld een andere lading krijgt en meer reacties uitlokt. Woorden geven het beeld een richting en maken er een ander verhaal van.
Voor ‘Ik ben weer velen’ hebben we omgekeerd gewerkt en zijn we gestart vanuit mijn dagboekbeelden, mijn persoonlijk relaas over een verloren liefde. Maud Vanhauwaert is in de beelden gedoken en heeft met minieme teksten en haar eigen symboliek al dat materiaal een nieuwe wending gegeven. Het is een poëtisch prentenboek geworden waar ik superblij mee ben. Dat iemand van mijn persoonlijk dagboek iets verrassends nieuw maakt, ontroert mij.”
Je hebt tijdens de moeilijke periode van de pandemie veel tekeningen gedeeld op social media. Met een beeld legde je heel sterk de vinger op de emotie van de dag, dat riep herkenning op. Iets om naar uit te kijken.
“Troost en warmte bieden vind ik heel belangrijk, dat is wat ik wil doen. Tijdens de lockdown, een periode van alleen zijn tussen vier muren, dacht ik ‘mensen kunnen er maar iets aan hebben’, dat dreef me en hielp me. Ik heb gedaan wat ik dacht te kunnen doen en ik kreeg er veel voor terug. Het is ook heel fijn om voor mezelf te tekenen, zonder de druk van de opdracht. Ik heb mijn eigen vrijheden, een mindere dag, een koffietje met vrienden; het kan allemaal – maar op een bepaald moment moet je werk er wel liggen.
Ik teken net niet elke dag want ik heb ook wel wat afspraken af te werken en er valt altijd veel te regelen. Op vakantie teken ik dan wel weer dagelijks, het zit heel verweven in mijn leven en ik zou het extreem missen mocht ik het niet kunnen doen. Door veel te tekenen word je beter, en beter worden, groeien, maakt me blij.”
Iets over je nieuwe boek nu. Binnenkort ligt je graphic novel ‘Vel’ in de boekenwinkel, een boek dat je samen met Mieke Versyp creëerde.
“Klopt! Het is heel spannend allemaal. Een graphic novel is een beeldverhaal dat anders dan de strip met zijn helden en zijn happy endings veel meer aanleunt bij de roman. Je bent als auteur volledig vrij, alles kan. Dat maakt het creatieproces superboeiend maar het is ook een beproeving. Het was soms afzien en we zijn echt tot het uiterste gegaan.
Mieke Versyp is naast schrijfster en dramaturge ook model. Ik organiseer zelf modelsessies en Mieke is één van de modellen waar ik graag mee werk. Het tekenen naar levend model is een ongekende en mysterieuze wereld waarin je met een kleine groep mensen in een concentratiebubbel één moment bevriest. Het is het vertrekpunt en de rode draad in het boek.
‘Vel’ brengt twee vrouwelijke personages samen tijdens tekensessies; de ene is model, de andere tekenaar. Het model Rita is een ongedwongen type, ik schetste haar in losse lijnen; de tekenaar Esther heeft een dromerig karakter en kreeg een schilderachtige look. Rita is nog van slag door haar scheiding en voor Esther is het leven een zoektocht. Er zijn tal van momenten die je deelt met anderen, dat je elkaar ontmoet, dat levens elkaar kruisen. Maar hoe ziet je leven er écht uit? Wat bezielt je, met welke zorgen worstel je? Dat heeft mij altijd gefascineerd.
De samenwerking tussen tekenaar en schrijver is bijzonder en intens. Het is diep graven in het gevoelsleven; je stemt voortdurend af, bespreekt de personages, hun karakters en hun levensloop. We zijn vertrokken vanuit een scenario en een draaiboek, later volgde een structuur; dat is een puzzel waarin de verschillende blokjes heen en weer schuiven. Ook de sfeer en het ritme moeten kloppen. Het is heel wat.”
Een aantal van je boeken werden vertaald, hoe gaat dat in zijn werk en hoe sta je zelf tegenover internationale verspreiding?
“Elk boek vraagt tijd, energie en liefde. Hoe leuk is het dan niet dat het uiteindelijk gedeeld en liefst internationaal verspreid wordt. Of die internationale verspreiding lukt of niet hangt af van veel factoren: of je een beurs hebt bv. van het Vlaams Fonds voor de Letteren, of je van bij de start een goede uitgever hebt die gelooft in je werk en die de mogelijkheden verkent. Ook het toeval speelt een rol, het netwerken op internationale boekenbeurzen. De pers moet positief zijn en de promotie moet goed zitten. En de sterren moeten goed staan (lacht), zo is ‘Jij Lievert’, vertaald in het Frans, Spaans en Italiaans. Ik vernam heel recent van de uitgever dat Boom-Boom vertaald is in het Koreaans. Dat is natuurlijk super, maar ik heb er zelf weinig vat op.
Het stuk ‘De koningin is verdwenen’ een beeldend muzikaal theaterstuk over verlies en hoop, waarbij ik live tekende, hebben we in het Nederlands, Frans, Duits en Engels opgevoerd. Het thema is universeel en het rondreizen bevestigde dat. De reacties van het publiek verschillen niet zozeer van land tot land, het is vooral de leeftijd die een rol speelt. Een bomvolle zaal kinderen buldert op andere momenten terwijl een bepaalde symboliek hen ontgaat. Duitsland heeft een sterke verhaalcultuur en is een heel dankbaar publiek. Er zijn verschillen, maar mooier nog zijn de gelijkenissen.”
Nu het boek ‘Vel’ er is, duwt Sabien de pauzeknop in. Prikkelluw herbronnen. Even maar. En shoppen: altijd op zoek naar nieuwe tekenmaterialen. Tot het tijd is voor wat anders.
FRASERIA 